Niemand had tijdens de middag van 15 april gedacht dat de Notre-Dame die avond zou kunnen uitbranden. Onderzoek brengt een aantal fouten aan het licht die hebben geleid tot de ravage en leert ons dat brandpreventie nooit vanzelfsprekend is.
Wat was de oorzaak van de brand?
Aanvankelijk was er heel wat onduidelijkheid over het ontstaan van de brand. Kwaad opzet werd al vrij snel uitgesloten. Sigarettenpeuken deden vermoeden dat een brandende sigaret de aanleiding was geweest, maar nader onderzoek wees in de richting van een kortsluiting.
Te laat!
Belangrijk is dat de brand pas werd ontdekt toen deze al ernstige schade had aangericht. Nochtans was er een goed functionerend ingebouwd alarmsysteem aanwezig. Hoe kon dit?
Een nieuw rapport over het vuur dat de Notre Dame van Parijs heeft gestript, werpt licht op de eerste fouten bij het vinden van de brand. Deze fouten gaven de brandweer minder tijd om te voorkomen dat het 850 jaar oude icoon instortte.
Een verwarrend systeem
Een half uur nadat het rookalarm was afgegaan, werd de brand nog steeds niet opgemerkt omwille van een verwarring over de lay-out van het gebouw. Het rookalarm waarschuwde om 18.18u een medewerker van de brandbeveiliging, die het systeem in een gebouw naast de kathedraal bewaakte. Die medewerker belde toen een bewaker die bij het altaar stond en zei dat hij moest gaan controleren of er brand was. De bewaker ging kijken en rapporteerde dat er geen brand was. Maar 30 minuten later bleek dat de bewaker naar het verkeerde deel van de kathedraal was gegaan.
Fouten, fouten, fouten
De bewaker had bovendien naar zijn baas gebeld in plaats van naar de brandweer. De baas nam aanvankelijk de telefoon niet op. Toen de baas in kwestie eindelijk terugbelde, realiseerden ze zich wat er was gebeurd en gaf de baas de bewaker opdracht om onmiddellijk naar de zolder van het belangrijkste gedeelte te gaan kijken, waar de brand in de beroemde en ingewikkelde houten zolder van het gebouw inmiddels compleet uit de hand liep.
Verkeerde inschatting
Het alarmsysteem geeft brandmeldingen niet automatisch door aan de brandweer. Zoals ook elders in Frankrijk wordt de brandweer niet automatisch gealarmeerd bij het afgaan van een brandalarm. Het brandveiligheidsplan ging uit van de aanname dat de eeuwenoude houten dakconstructie in het geval van een brand langzaam zou branden. Dat zou de beveiligingsmedewerkers van de kathedraal de tijd verschaffen zelf poolshoogte te nemen, alvorens zo nodig de brandweer in te schakelen. Een verkeerde inschatting, want de eikenhouten balken in de nok van de kerk werden razendsnel door de vlammen in de as gelegd. Dat oud en dik eikenhout niet snel opbrandt, wil nog niet zeggen dat het vuur zich te midden van talloze houten balken niet snel kan verspreiden.
Meer esthetisch dan brandveilig
Op de zolder van de kerk, waar de brandhaard zich ergens tussen de houten balken bevindt, zijn geen sprinklers. In tegenstelling tot in andere delen van de kathedraal zijn er ook geen brandwerende muren. Dat was een bewuste keuze. Het installeren van brandwerend materiaal zou de unieke houten dakconstructie “verminken”.
Communicatieproblemen
De ontwikkeling van het ingenieuze alarmsysteem waarmee de Notre Dame was uitgerust, nam zes jaar in beslag. Dit alarmsysteem waarschuwde niet alleen dat er brand was, maar probeerde daarbij werknemers ook precies te vertellen waar de brand zich bevond. Om die reden produceerde het een “bijna niet te ontcijferen bericht”. Bij de berichtgeving dat er brand was uitgebroken, gaf het systeem ook een kwadrant weer van de kathedraal met een aanduiding waar de brand precies werd gedetecteerd, alsook een code bestaande uit letters en cijfers om weer te geven welke detector rook had waargenomen.
Het is niet duidelijk hoe de communicatie tussen de medewerker van de brandveiligheid en de bewaker precies is verlopen. Elytis, de brandveiligheidsorganisatie, stelt dat de belangrijkste informatie werd doorgegeven. Dit alles leidde tot een schrijnend potje vingerwijzen over wie in fout was en de vertraging had veroorzaakt.
Race tegen de klok
Brandweerlieden gingen een levensbedreigende race tegen de tijd aan om te voorkomen dat de kathedraal instortte, wat eindigde met het verlies van neogotische torenspits en houten structuur, maar het behoud van zijn torens, hoofdstructuur, beroemde glas-in-loodramen en veel van de wereldbefaamde schatten binnen.
Hebben we dan niks geleerd uit branden uit vorige eeuwen?
Dat historische gebouwen blijven afbranden, zegt iets over hoe we omgaan met brandpreventie. Hebben we uit brandrampen in de vorige eeuwen dan helemaal niets geleerd? We blijven brandrisico’s onderschatten: “Maatregelen nemen is belangrijk. Maar om dat te doen en te blijven doen, is het nog belangrijker dat wij allemaal brandveiligheid nergens en nooit als vanzelfsprekend beschouwen”, stelt historicus Siegfried Evens.
De brand in de kathedraal van de Notre-Dame was een verschrikking om te zien. Op een bepaald moment in de avond kon het twee richtingen uit. Het hele gebouw kon succesvol geblust worden of een 800-jarige schat aan werelderfgoed kon in vlammen opgaan.
Voorkomen in plaats van genezen
Hoe knap het werk van de brandweer ook mag zijn, het grootste en belangrijkste werk gebeurt achter de schermen, namelijk op vlak van brandpreventie.
Vuur is een inherent deel van de geschiedenis. De controle over vuur was een drijvende kracht achter de evolutie van de mens, industrialisering en technologische vooruitgang. Maar het heeft ook altijd een bedreiging gevormd.
Het risico op brand is oud. Zeer oud. En toch gebeurt het nog steeds. In 2019 branden nog steeds kathedralen uit 1345 uit. Hoe is dat mogelijk?
Brandrisico blijft een probleem
De brand in de Notre-Dame toont aan dat onze omgang met brandrisico’s verre van perfect is, ook al kennen we die risico’s al millennia lang. Het wordt nog schrijnender als we enkele jaren terugblikken. Nog geen jaar geleden brandde het Nationaal Museum van Brazilië uit. Veel meer kunstschatten zijn daar verloren gegaan dan in de Notre Dame.
Door onze technologische modernisering zijn er vandaag meer brandrisico’s dan in pakweg 1345, wat oude gebouwen zoals kathedralen extra kwetsbaar maakt.
Brandveiligheid is niet vanzelfsprekend
Maatregelen nemen is belangrijk. Maar om dat te doen, en te blijven doen, is het nog belangrijker dat wij allemaal brandveiligheid nergens en nooit als vanzelfsprekend beschouwen. Als het drama van de Notre-Dame, en de hele geschiedenis van branden, ons iets kan leren, laat het dan dat zijn.
(Bron: Prebes.be)
